Gewoonlijk bepaalt een collectieve arbeidsovereenkomst de toekenningsvoorwaarden voor de premie (bijvoorbeeld de vereiste anciënniteit), het bedrag ervan, het tijdstip van betaling en het eventuele recht op een percentage wanneer de werknemer wordt ontslagen of ontslag neemt vóór de betaling van de premie. De plichtsbewuste werkgever die zijn verplichtingen wil kennen, moet zich bijgevolg in de eerste plaats afvragen of er zo’n overeenkomst bestaat en wat de toepassingsmodaliteiten zijn.
Toekenning via CAO
Indien de toekenning van de eindejaarspremie door een CAO gesloten binnen het paritair (sub)comité geregeld is, kunnen er zich twee gevallen voordoen:
- De CAO is bij koninklijk besluit algemeen verbindend verklaard: de werkgever is door de inhoud ervan gebonden en stelt zich aan strafrechtelijke sancties bloot indien hij de bepalingen ervan niet eerbiedigt.
- De CAO is niet bij koninklijk besluit algemeen verbindend verklaard: als de werkgever lid is van de patronale organisatie die de overeenkomst ondertekend heeft, is hij automatisch verbonden. Als hij geen lid is, verbindt de overeenkomst hem slechts op aanvullende wijze: hij kan er dus uitdrukkelijk en schriftelijk van afwijken.
Merk op dat de meeste sectorale overeenkomsten voor onbepaalde of bepaalde duur, met clausule van stilzwijgende verlenging, gesloten zijn.
Indien de werkgever een ondernemings-CAO gesloten heeft, moet hij uiteraard, vanaf de ondertekening, de bepalingen ervan eerbiedigen.
Toekenning via arbeidsreglement of individuele overeenkomst
Indien er geen CAO bestaat, kan het recht op een eindejaarspremie uitdrukkelijk in het arbeidsreglement of in de individuele arbeidsovereenkomst voorzien worden. Het is aanbevolen hierin alle toekenningsmodaliteiten van deze premie te voorzien. Zo niet gaat men ervan uit dat de werknemer in om het even welk geval recht zal hebben op een premie in verhouding tot de arbeidsprestaties van dat jaar (of hij nu ontslag neemt of ontslagen wordt, zonder anciënniteitsvoorwaarde…).
Indien er reeds een CAO bestaat, maar het arbeidsreglement of de individuele arbeidsovereenkomst de toekenningsmodaliteiten van de premie regelt, zullen deze laatste slechts uitwerking hebben indien zij voor de werknemer gunstiger bepalingen bevatten.
Toekenning op grond van een gebruik
Indien er geen CAO op sector- of ondernemingsvlak bestaat en het arbeidsreglement of de individuele overeenkomst in deze materie evenmin iets voorziet, kan er omwille van een gebruik of een verworven recht toch een eindejaarspremie verschuldigd zijn. Drie voorwaarden dienen tegelijkertijd vervuld te zijn om ervoor te zorgen dat een gebruik in de onderneming erkend wordt en de werknemers er een verworven recht uit kunnen putten:
- Permanent karakter: het voordeel moet tijdens een voldoende lange periode toegekend zijn (een feitenkwestie);
- Vast karakter: de berekeningsbasis van het voordeel dient constant te zijn;
- Algemeen karakter: het voordeel moet aan alle werknemers uit eenzelfde categorie toegekend worden.
Het is aan te raden vanaf de eerste betaling schriftelijk te verduidelijken dat de premie een vrijgevigheid is die geen verplichting voor de toekomst inhoudt. Indien voornoemde voorwaarden toch vervuld zijn, zal een dergelijke clausule het ontstaan van een gebruik echter niet verhinderen.