Zondagsarbeid toegestaan door de wet of KB

Uitzonderingen op de zondagsrust bestaan op allerlei niveaus:

• wettelijk niveau (Arbeidswet van 16 maart 1971);
• sectorniveau (op basis van een koninklijk besluit);
• op ondernemingsniveau (via de invoering van een grote flexibiliteit).

Voor bepaalde ondernemingen

De Arbeidswet voorziet in een hele resem activiteiten waarvoor een uitzondering op de zondagsrust geldt, zolang de Koning geen koninklijk besluit heeft genomen. De uitzondering geldt voor volgende ondernemingen:

• hotels, motels, kampeerterreinen, spijshuizen, restauratiebedrijven, traiteurszaken, verbruikszalen en drankslijterijen;
• ondernemingen van openbare vertoningen en vermakelijkheden;
• dagbladondernemingen;
• agentschappen voor inlichtingen en reisagentschappen;
• ondernemingen voor scheepsherstelling en -onderhoud;
• ondernemingen die brandstof of olie voor autovoertuigen in 't klein verkopen, doch enkel wat de werknemers betreft die met de verkoop zijn belast en voor zover deze ondernemingen niet behoren tot de distributiesector die een aparte regeling kent;
• ondernemingen die autoparkterreinen exploiteren;
• ondernemingen voor productie, verwerking of overbrenging van gas, elektriciteit, stoom of kernenergie en de ondernemingen voor watervoorziening;
• instellingen en diensten die geneeskundige, profylactische of hygiënische verzorging verlenen;
• dringende of onontbeerlijke landbouwarbeid;
• bedrijven waarin de arbeid wegens de aard niet kan worden onderbroken of uitgesteld;
• ondernemingen van vervoer te land en in de lucht, alsmede van het visserijbedrijf;
• apotheken, drogisterijen en winkels van genees- of heelkundige toestellen;
• fotografiebedrijven, alleen wat de filmoperateurs betreft, die de particulieren op de openbare weg fotograferen;
• filmbedrijven die het filmjournaal verzorgen, wat de werknemers betreft die belast zijn met de werken inherent aan de filmpers;
• bedrijven waar films vervaardigd worden voor de bioscoop en de televisie, wat het arbeidspersoneel betreft dat belast is met werken aan de verlichting, de machinerie, de bouw en afbraak van decors;
• bedrijven voor radio- en televisiedistributie;
• voedingsmiddelenbedrijven waarvan de producten voor dadelijk verbruik bestemd zijn;
• openbare badinrichtingen;
• ondernemingen voor het verhuren van vervoermiddelen;
• bureaus voor arbeidsbemiddeling;
• ondernemingen die zich in de spoorwegstations, in de luchthavens en in de havenstations met wisselverrichtingen bezighouden;
• depanneren van motorvoertuigen en van distributieautomaten;
• deelneming aan manifestaties van alle aard, onder meer aan salons, tentoonstellingen, musea, jaarbeurzen, nijverheids- en landbouwtentoonstellingen, markten, braderijen, optochten en sportmanifestaties;
• laden, lossen en verhalen in havens, losplaatsen en spoorwegstations;
• werk van de jacht- en visserijopzieners.

Voor bepaalde activiteiten

Volgende activiteiten mogen volgens de Arbeidswet altijd op zondag uitgevoerd worden, maar slechts voor zover ze in het kader van de normale exploitatie van het bedrijf niet op een andere dag uitgevoerd kunnen worden [1]:

• toezicht op de bedrijfsruimte;
• schoonmaken, herstellen en onderhouden, in zover deze werkzaamheden voor de regelmatige voortzetting van het bedrijf nodig zijn, alsook de werkzaamheden buiten de productie, die nodig zijn voor de regelmatige hervatting van het bedrijf de volgende dag;
• arbeid verricht om het hoofd te bieden aan een voorgekomen of dreigend ongeval;
• dringende arbeid aan machines of materieel en arbeid die door een onvoorziene noodzakelijkheid wordt vereist;
• arbeid om beschadiging van grondstoffen of voortbrengselen te voorkomen;
• activiteiten die verband houden met e-commerce.

Deze uitzonderingen gelden zowel voor het eigen personeel als voor het personeel van andere ondernemingen die deze taken komen uitvoeren.

E-commerce

De wet [2] voorziet tijdelijk (van 1 januari 2018 tot 31 december 2019) in twee bijkomende mogelijkheden om zondagarbeid in te voeren [3]:

• Ofwel door middel van een aanpassing van het arbeidsreglement.
• Ofwel door het sluiten van een ‘gewone’ bedrijfs-cao, d.w.z. die door één enkele representatieve werknemersorganisatie moet worden ondertekend. Zodra die cao werd neergelegd bij de griffie van de FOD Werkgelegenheid, kan het arbeidsreglement worden gewijzigd, zonder dat de wijzigingsprocedure moet worden gevolgd.De arbeidsregeling met zondagarbeid die bij toepassing van deze overgangsregeling werd ingevoerd zal vanaf 2020 verlengd kunnen worden dankzij een gewone bedrijfs-cao die de toegepaste regeling bevestigt.

In bepaalde sectoren (op basis van een koninklijk besluit)

De Koning mag de sectoren in dewelke of de activiteiten voor dewelke men op zondag mag werken, uitbreiden bij koninklijk besluit [4]. Deze besluiten kunnen bijkomende modaliteiten of voorwaarden voorzien (bijvoorbeeld maximum 10 of 12 zondagen per jaar of mededeling aan de inspectie toezicht sociale wetten).

Dit is gebeurd voor onder andere volgende sectoren:

• PC nr. 139 voor de binnenscheepvaart;
• PC nr. 314 voor het kappersbedrijf en de schoonheidszorgen;
• PC nr. 319 voor de opvoedings- en huisvestingsininrichtingen;
• PC nr. 320 voor de begrafenisondernemingen;
• PC nr. 321 voor de groothandelaars-verdelers in geneesmiddelen;
• PC nr. 329 voor de socio-culturele sector;
• PC nr. 335 voor de dienstverlening aan en de ondersteuning van het bedrijfsleven en de zelfstandigen (medische wachtposten)
• en de meubel- en tuincentra.

De distributiesector

In de distributiesector zijn een heleboel uitzonderingen voorzien bij koninklijk besluit en bestaat er een algemene uitzondering voor de tewerkstelling op zondagochtend. Voor meer informatie over deze uitzonderingen verwijzen we u naar onze fiche “Werken op zondag in de distributiesector” op Lex4You/Sociaal/Dossiers/Arbeidsduur/Zondagarbeid in de distributiesector.

12 zondagen per jaar voor seizoensarbeid en werken in open lucht

Deze mogelijkheid is voorzien in de Arbeidswet, mits uitvoering bij koninklijk besluit [5]. De afwijking geldt voor maximum 12 zondagen per jaar, gedurende maximaal 4 opeenvolgende weken. De Dienst Toezicht op de Sociale Wetten moet binnen 24 uur verwittigd worden indien men van deze afwijking gebruik gemaakt heeft.

Er zijn slechts 3 sectoren die van deze mogelijkheid gebruik hebben gemaakt:

• PC nr. 118 voor het inmaken van groenten;
• en de PC’s nrs. 139 en 338 voor de arbeiders en bedienden voor het slepen van binnenschepen en de internationale sleepvaart.

Ploegenarbeid

De werknemers die arbeid verrichten in opeenvolgende ploegen kunnen op zondag worden tewerkgesteld op voorwaarde dat hun arbeid één keer per week wordt onderbroken gedurende een periode van 24 opeenvolgende uren waarvan er ten minste 18 op zondag vallen.

Dit komt er concreet op neer dat de laatste zaterdagploeg nog tot 6u op zondagmorgen mag werken en de volgende ploeg om 0u op maandag het werk weer mag aanvatten. Of dat de laatste zaterdagploeg mag werken tot 0h op zondag en dat vanaf 18u ’s avonds op zondag het werk weer aangevat mag worden.

In geen geval mag op basis van deze uitzondering een hele zondag gewerkt worden in ploegen. Sowieso heeft iedere werknemer recht op 35 opeenvolgende uren wekelijkse rust. Bij wisseling van ploegen mag hier wel uitzonderlijk van afgeweken worden, maar men mag niet tewerkgesteld worden in twee opeenvolgende ploegen.

Nieuwe arbeidsregelingen (grote flexibiliteit)

Via de invoering van een nieuwe arbeidsregeling [6] kan men bovenop de wettelijke afwijkingsmogelijkheden uitzonderingen voorzien op het verbod op zondagarbeid op het niveau van de sector of de onderneming. In sommige gevallen kan het zijn dat men zich zowel op de uitzonderingen van de Arbeidswet en de uitvoerende koninklijke besluiten als op een grote flexibiliteit kan beroepen [7].

Voor meer info over de mogelijkheden en de wijze waarop een grote flexibiliteit kan ingevoerd worden, raadpleeg uw Legal advisor.

[1] Art. 12 van de Arbeidswet van 16 maart 1971.

[2] Artikels 63 en 64 van de programmawet van 25 december 2017.

[3] Deze overgangsmaatregel geldt alleen voor elektronische handel van roerende goederen met uitzondering van diensten.

[4] Art. 13 van de Arbeidswet van 16 maart 1971.

[5] Art. 15 van de Arbeidswet van 16 maart 1971.

[6] Zie de wet van 17 maart 1987 en de CAO nr. 42 betreffende de invoering van nieuwe arbeidsregelingen in de onderneming.

[7] Opgelet! De distributiesector is uitgesloten van de mogelijkheid om via een grote flexibiliteit de uitzonderingen voor zondagarbeid verder uit te breiden dan wat voorzien is in de Arbeidswet (art. 3, §2 van de CAO n°42).