De wetgever omschrijft de arbeidsovereenkomst als ‘de overeenkomst waarbij de werknemer zich verbindt, tegen loon, onder gezag van een werkgever arbeid te verrichten'.
De bestanddelen van de arbeidsovereenkomst
De contractuele relatie tussen de partijen kan worden gekwalificeerd als een arbeidsovereenkomst op basis van drie onlosmakelijk verbonden bestanddelen:
- De arbeidsprestaties
- De betaling van loon
- Een juridische band van ondergeschiktheid
Wanneer één van deze bestanddelen niet aanwezig is, gaat het niet om een arbeidsovereenkomst.
Arbeidsprestaties
De arbeidsovereenkomst moet aanleiding geven tot arbeidsprestaties. De werkgever verschaft het overeengekomen werk en de werknemer verbindt zich ertoe dat werk uit te voeren.
Loon
In ruil voor de geleverde arbeidsprestaties moet de werkgever het met de werknemer overeengekomen loon betalen. Het loon moet zijn vastgesteld of op zijn minst bepaalbaar zijn. De manier waarop het wordt betaald of berekend heeft geen belang.
Het gezag van de werkgever of de juridische band van ondergeschiktheid
De juridische band van ondergeschiktheid bestaat in het recht van de werkgever om gezag uit te oefenen over de werknemer (wat veronderstelt dat hij instructies of bevelen kan geven en het werk kan controleren), en in de verplichting voor de werknemer om dit gezag te aanvaarden.
Dit gezag hoeft echter geen daadwerkelijk gezag te zijn, maar mag gewoon mogelijk zijn. Het kan gaan om gezag dat niet permanent maar slechts occasioneel is. Ten slotte kan het gezag dat de werkgever uitoefent rechtstreeks of onrechtstreeks zijn. De uitoefening van dit gezag verhindert niet dat de werknemer een zekere autonomie heeft.
De juridische band van ondergeschiktheid is een wezenlijk kenmerk van de arbeidsovereenkomst. Een economische band van ondergeschiktheid is dus niet voldoende. Als alleen een economische band van ondergeschiktheid aanwezig is, zijn de partijen niet gebonden door een arbeidsovereenkomst maar door een andere contractuele relatie, bijvoorbeeld een aannemingsovereenkomst. In dat geval zal de werknemer niet worden beschouwd als een werknemer maar als een zelfstandige, met alle financiële en juridische gevolgen van dien.
Vermoeden van bestaan van een arbeidsovereenkomst
Voor bepaalde werknemers voorzien wettelijke bepalingen in een al dan niet weerlegbaar vermoeden van het bestaan van een arbeidsovereenkomst.
Het vermoeden is onweerlegbaar voor:
- Uitzendkrachten
- Betaalde sportbeoefenaars
- Werknemers die bijkomende prestaties bovenop een arbeidsovereenkomst verrichten in uitvoering van een aannemingsovereenkomst.
In dat geval wordt de overeenkomst automatisch als een arbeidsovereenkomst van werknemer beschouwd zonder dat het bewijs van het tegendeel kan worden geleverd. Er is dan geen reden om de wil van de partijen te analyseren of te controleren of er wel degelijk een juridische band van ondergeschiktheid bestaat.
Het vermoeden is weerlegbaar voor:
- Apothekers die beroepsarbeid verrichten in een voor het publiek opengestelde apotheek
- Handelsvertegenwoordigers
- Studenten
- Au-pair
In dat geval kan de partij tegen wie het bestaan van een arbeidsovereenkomst wordt ingeroepen, het bewijs leveren dat hij door een andere overeenkomst dan een arbeidsovereenkomst is verbonden.