Welke begeleidingsmaatregelen moeten worden nageleefd?

Aangezien een arbeidsregelingen met nachtprestaties specifieke problemen inhoudt voor de werknemer (bv. organisatie van het gezin, vervoermiddelen) heeft de wetgever specifieke voorwaarden vastgesteld die van toepassing zijn op werknemers die in een dagwerkrooster werken en die door de onderneming worden gevraagd om in het kader van een nachtregeling te werken. Die voorwaarden worden ‘begeleidingsmaatregelen’ genoemd door verwijzing naar de titel van de cao nr. 46.

Voor welke werknemers

De begeleidingsmaatregelen zijn van toepassing op alle bezoldigde werknemers (bedienden, arbeiders, studenten, …) en op de werkgevers uit de privésector.

Ze gelden eveneens voor de personen die, anders dan met een arbeidsovereenkomst, arbeidsprestaties verstrekken onder het gezag van een andere persoon (leerlingen, stagiairs in het kader van hun schoolopleiding, personen met een IBO-, PFI- of FPI-overeenkomst, …).

Op de volgende werknemers zijn de begeleidingsmaatregelen echter niet van toepassing:

• de personen die zijn tewerkgesteld in een familieonderneming waar gewoonlijk enkel ouders, verwanten of pleegkinderen werken onder het exclusieve gezag van de vader, de moeder of de voogd;
• het vliegend personeel van de luchtvaart;
• het varend personeel van de visserijbedrijven.

Tewerkstelling in het kader van een arbeidsovereenkomst voor onbepaalde tijd

De werknemers moeten zijn tewerkgesteld op grond van een arbeidsovereenkomst voor onbepaalde tijd.

Zij mogen worden tewerkgesteld in het kader van een arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd of voor een duidelijk omschreven werk:

• in de bedrijfstakken, de ondernemingen en voor de categorieën van werknemers waarvoor deze vorm van arbeidsovereenkomst strookt met het gebruik;
• voor de uitvoering van tijdelijk werk dat nier meer dan zes maanden in beslag neemt. Die termijn kan door een collectieve arbeidsovereenkomst worden verlengd. Die cao moet worden ondertekend door alle organisaties die vertegenwoordigd zijn in de bevoegde vakbondsafvaardiging (arbeiders en bedienden). Is er geen bevoegde vakbondsafvaardiging, dan moet ze door een vakbondssecretaris worden ondertekend.

Arbeidsregeling

De nachtarbeidsregeling moet evenveel werkuren bevatten als de voltijdse arbeidsregeling van dagarbeiders.

Principe van vrijwilligheid

Nieuwe werknemer

Een werknemer die solliciteert in de onderneming en aan wie arbeid in een arbeidsregeling met nachtprestaties wordt voorgesteld, kan alleen op vrijwillige basis worden ingeschakeld in nachtarbeid. 

Deze vrijwilligheidsvoorwaarde is niet van toepassing op de werknemers die door hun school- of beroepsopleiding hebben gekozen voor een beroep dat doorgaans nachtprestaties meebrengt.

Werknemers die in de onderneming zijn tewerkgesteld

De voorwaarden en modaliteiten voor de overschakeling van dagwerknemers naar  een arbeidsregeling met nachtprestaties worden bij sectorale of bedrijfs-cao vastgesteld.

Bij ontstentenis van een cao en wanneer nog niet alle werknemers van de onderneming of van één van haar afdelingen in een nachtarbeidsregeling zijn tewerkgesteld, kunnen de werknemers alleen op vrijwillige basis in die regeling worden ingeschakeld.

Terugkeer naar een andere arbeidsregeling

Werknemers van 50 jaar en ouder

Een werknemer die ten minste 50 jaar oud is en die een beroepsactiviteit van ten minste 20 jaar in één of meer van nachtarbeidsregelingen kan bewijzen, kan vragen om in een andere arbeidsregeling te worden tewerkgesteld.

Hij kan die aanvraag doen als de arbeidsgeneesheer ernstige medische redenen erkent die het verzoek rechtvaardigen.

‘Ernstige medische redenen’ zijn medische redenen die ertoe zouden kunnen leiden dat de gezondheid van de werknemer wordt geschaad indien hij een nachtarbeidsregeling blijft werken.

Werknemers van 55 jaar en ouder

Een werknemer die ten minste 55 jaar oud is en die een beroepsactiviteit van ten minste 20 jaar in één of meer van nachtarbeidsregelingen kan bewijzen, kan vragen om in een andere arbeidsregeling te worden tewerkgesteld.

Het verzoek hoeft niet te worden gerechtvaardigd.

Procedure oudere werknemers

• de hierboven bedoelde werknemer dient zijn aanvraag schriftelijk in bij zijn werkgever;
• de werkgever biedt de werknemer binnen een termijn van 6 maanden schriftelijk werk aan in een andere arbeidsregeling, hetzij in zijn onderneming, hetzij in een andere onderneming van dezelfde sociaaleconomische regio;
• indien er voor de werknemer van 55 of ouder geen met zijn kwalificatie overeenstemmend werk beschikbaar is, kan hij ofwel in de nachtregeling blijven werken ofwel zijn arbeidsovereenkomst beëindigen. Een werknemer van minstens 50 jaar van wie de aanvraag steunt op medische redenen kan niet in de nachtarbeidsregeling blijven werken;
• de werknemer wiens arbeidsovereenkomst wordt beëindigd (door hemzelf of door de werkgever) ten gevolge van het verzoek tot wijziging van de arbeidsregeling, heeft ten laste van zijn werkgever recht op een vergoeding ter aanvulling van de werkloosheidsuitkeringen. Het bedrag van die vergoeding wordt bij sectorale cao vastgesteld. Is er geen sectorale cao die een gelijkwaardige vergoedings- of terugkeerregeling vaststelt, dan ontvangt hij het bedrag van de vergoeding dat door de cao nr. 46 wordt bepaald [1]. Die vergoeding moet gedurende 5 jaar worden betaald en kan niet worden gecumuleerd met:
  • de anciënniteitstoeslag voor oudere werklozen;
  • de bedrijfstoeslag in het kader van een stelsel van werkloosheid met bedrijfstoeslag.

Medische redenen

Elke werknemer die is tewerkgesteld in een nachtarbeidsregeling en die lijdt aan gezondheidsproblemen die verband houden met de nachtarbeid, kan worden overgeplaatst naar een andere arbeidsregeling of het voorwerp uitmaken van een verwijderingsmaatregel door de preventieadviseur-arbeidsgeneesheer.

Die overplaatsings- of verwijderingsmaatregel wordt genomen in het kader van de procedure waarin het koninklijk besluit van 28 mei 2003 voorziet [2].

Zwangere of pas bevallen werkneemsters

Een zwangere werkneemster kan schriftelijk vragen om tijdelijk naar een andere arbeidsregeling te worden overgeplaatst. Ze kan dit verzoek schriftelijk indienen bij de werkgever vanaf drie maanden voor de vermoedelijke bevallingsdatum tot drie maanden na de bevallingsdatum.

Deze tijdelijke overplaatsing kan ook worden aangevraagd voor andere periodes tijdens de zwangerschap of vanaf drie maanden na de bevallingsdatum indien een medisch getuigschrift wordt voorgelegd dat verklaart dat dit noodzakelijk is voor de gezondheid van de moeder of van het kind.

Aangezien de overplaatsing tijdelijk is, keert de werkneemster na de overeengekomen overplaatsingsperiode terug naar de nachtarbeidsregeling.

Dwingende redenen

Een werknemer die dwingende redenen inroept en daarvan het bewijs levert, kan vragen om tijdelijk te worden overgeplaatst naar een andere arbeidsregeling.

De werkgever probeert dat verzoek bij voorrang in te willigen voor zover dit op basis van het beschikbare werk en de kwalificatie van de werknemer mogelijk is (middelenverbintenis).

Vervoer

De werkgever moet vervoer organiseren voor werknemers die zijn tewerkgesteld in een nachtarbeidsregeling als de werknemer per dag ten minste 12 uur van huis afwezig is OF zijn woon-werkverplaatsing heen en terug ten minste 4 uur per dag in beslag neemt.

Die duur (12 uur of 4 uur) wordt berekend op basis van wijze waarop de werknemer zich gewoonlijk verplaatst.

Als de werknemer het vervoer niet organiseert, moet hij een tegemoetkoming betalen in de prijs van het vervoer:

• volgens de bepalingen van de sectorale cao ;
• tegen 100% van de prijs van de treinkaart als er geen sectorale bepalingen zijn.

De tegemoetkoming in de kostprijs van het vervoer is gekoppeld aan de nachtarbeidsregeling. Als de werknemer in een andere arbeidsregeling werkt, is de verhoogde tegemoetkoming niet langer verschuldigd (geen verworven recht).

Financiële vergoeding

Werknemers die in een nachtarbeidsregeling werken, ontvangen een uurpremie. Het bedrag van die premie en de toekenningsmodaliteiten ervan worden vastgesteld door vóór 1 januari 1995 op sectoraal  en/of ondernemingsniveau tot stand gekomen cao’s of regelmatig toegepaste collectieve akkoorden.

Bij ontstentenis van een sectorale cao of een collectief akkoord, moet het premiebedrag dat door de cao nr. 49 is vastgesteld worden betaald. Het premiebedrag is gekoppeld aan het indexcijfer der consumptieprijzen [3].

Er bestaat een controverse over de prestatie-uren die recht geven op de premie:

• bepaalde rechtbanken zijn van mening dat alle uren die in het kader van het vastgestelde werkrooster worden gepresteerd recht geven op de premie (bijvoorbeeld het uur tussen 19u00 en 20u00 en het uur tussen 6u00 en 7u00);
• andere rechtbanken menen dat alleen de uren die tussen 20u00 en 06u00 worden gepresteerd recht geven op de premie [4].

Inhaalrust

Een werknemer die in een nachtarbeidsregeling werkt en overuren heeft gepresteerd, kan vragen om de inhaalrust voor die overuren in volledige dagen op te nemen.

Opleidingen, welzijn en sociaal overleg

Werknemers die in een nachtarbeidsregeling werken, hebben gelijkwaardige rechten als hun collega’s die overdag werken op het gebied van:

• algemene en beroepsopleiding;
• hygiëne, veiligheid en geneeskundige verzorging;
• sociale infrastructuur;
• vakbondsvertegenwoordiging en deelneming aan het vakbondsleven.

[1] Dit bedrag is gekoppeld aan het indexcijfer der consumptieprijzen en wordt op 1 januari van elk jaar herzien door de NAR. U vindt het bedrag in de rubriek ‘Sleutelbedragen’.

[2] Artikelen 48 tot 73 van het koninklijk besluit van 28 mei 2003 betreffende het gezondheidstoezicht op de werknemers.

[3] U vindt de toepasselijke bedragen terug in onze Sleutelbedragen, onder het trefwoord “Nachtarbeid”.

[4] Arbh. Brussel, 25 april 2005, Orientations, 2005, p.10 en contra Arbh. Gent, 24 dec.2003, J.T.T.2004, p.420