Basisbegrippen
Iedere sector bepaalt haar eigen indexmechanisme. Om te kunnen spreken over de verschillende soorten indexeringen is het belangrijk eerst enkele begrippen uit te leggen.
Spilindex
De spilindex is een vooraf vastgelegde grens die een marge creëert voor het toepassen van de indexering. Iedere sector kan deze spilindexen vastleggen. Wanneer deze overschreden worden, vindt er een indexatie plaats. Dit moet voorkomen dat men moet indexeren van zodra er inflatie is, er moet eerst een bepaald grensbedrag (de spilindex) overschreden worden.
Voorbeeld: in de sector van de internationale handel, vervoer en logistiek (paritair comité nr. 226) indexeert men op een variabel tijdstip, met een vast percentage. Om dit tijdstip van indexatie te bepalen, werkt men met stabilisatieschijven en een spilindex. De minimum- en maximumwaarden per stabilisatieschijf bedragen respectievelijk 1,4% onder en boven de spilindex. Zo wordt dus een tabel samengesteld:
|
Minimumgrens |
Spilindex |
Maximumgrens |
|
|
105,51 |
106,99 |
108,49 |
→ stabilisatieschijf |
|
106,99 |
108,49 |
110,01 |
|
|
108,49 |
110,01 |
111,55 |
|
Enz.
Wanneer in het paritair comité nr. 226 het indexcijfer de waarde van de spilindex bereikt, vindt er een indexatie van 1,4% plaats. Vanaf dat moment wordt de overschreden spilindex van de stabilisatieschijf waarin men zich bevindt de minimumgrens van de volgende schijf. De maximumgrens wordt op haar beurt de nieuwe spilindex.
Dit systeem belet dus dat er een indexatie plaats vindt vanaf het moment dat er inflatie is. Het indexcijfer moet eerst de waarde van de spilindex bereiken.
Afgevlakte index
De afgevlakte index is het gemiddelde van de indexcijfers van de vier laatste maanden. De indexcijfers die gebruikt worden in de indexmechanismen van de sectoren zijn altijd afgevlakte indexcijfers. Dit is nog een gevolg van het overheidsingrijpen begin jaren ’80. Sindsdien zorgt de afgevlakte index voor een lichtjes uitgestelde indexering. Doordat men een gemiddelde neemt, vlakt men de inflatie namelijk een beetje af.
Voorbeeld: in december 2020 bedroeg het gezondheidsindexcijfer 109,88. Bij de berekening van de indexatie zal men hier echter geen rekening mee houden, maar wel met de afgevlakte gezondheidsindex die op dat moment 107,72 bedroeg.
Deze afgevlakte gezondheidsindex wordt bekomen door het rekenkundig gemiddelde van de gezondheidsindex van de laatste 4 maanden te nemen, en dit te vermenigvuldigen met 0,98[1].
|
September 2020 |
109,78 |
|
Oktober 2020 |
110,11 |
|
November 2020 |
109,91 |
|
December 2020 |
109,88 |
|
Gemiddelde = |
109,92 * 0,98 = 107,72 |
Gezondheidsindex
De index die sinds 1994 gebruikt wordt, is de gezondheidsindex. Deze fictieve “korf” van courante gebruiksgoederen bevat geen tabak, alcohol,… opdat de prijs van deze “ongezonde” goederen geen invloed zouden hebben op de indexering van de lonen.
Voorbeeld: in december 2020 bedroeg het indexcijfer van de consumptieprijzen 109,49. Het gezondheidsindexcijfer daarentegen, bedroeg 109,88 (afgevlakte gezondheidsindex = 107,72). Bij de indexatie van de lonen houden we nooit rekening met het indexcijfer van de consumptieprijzen, maar enkel met de afgevlakte gezondheidsindex.
Indeling
In het gamma van bestaande indexmechanismen kunnen we twee grote indelingen maken:
- Indexeringen met een vast percentage op een variabel moment
- Indexeringen met een variabel percentage op een vast moment
Hieronder worden beide soorten toegelicht met een voorbeeld.
Indexeringen met een vast percentage
Bij dit mechanisme wordt het loon met een vast percentage geïndexeerd nadat de spilindex overschreden werd. Dit laatste is een variabel element, gezien men niet op voorhand weet wanneer deze overschrijding zal plaatsvinden.
Er bestaan systemen waar een overschrijding van het spilindexcijfer een indexering in de daaropvolgende maand tot gevolg heeft, maar soms is er ook een wachttijd van één maand voorzien.
Voorbeeld: in paritair comité nr. 307 voor de makelarij en de verzekeringsagentschappen is er steeds een indexering van 2%. Deze wordt toegepast indien het gemiddelde van de afgevlakte index van de laatste twee maanden de spilindex overschrijdt, met een wachttijd van één maand (de index wordt dus pas toegepast vanaf de eerste dag van de tweede maand na de overschrijding).
Indexeringen met een vaste periodiciteit
Hier gebeurt de indexering steeds op een vast ogenblik, maar weet men nooit op voorhand met hoeveel procent er geïndexeerd zal worden. Dit hangt dan af van de evolutie van de indexcijfers op dat moment.
In dit systeem worden allerhande gemiddelde indexcijfers als basis genomen.
Voorbeeld: in paritair comité nr. 111 voor de metaalbewerking wordt er ieder jaar in juli geïndexeerd op basis van de afgevlakte index van juni van het voorgaande jaar ten opzichte van de afgevlakte index van juni van het huidige jaar.
Welke lonen worden geïndexeerd?
Nu rest ons nog de vraag welke lonen precies geïndexeerd worden. Ook hier zal alles afhangen van wat in de sector bepaald werd. Alle sectoren die een barema hebben, indexeren deze minimumlonen. Bijgevolg komt er bij iedere indexatie een nieuw barema tot stand.
Sommige sectoren kennen dezelfde indexering, in percentage, ook toe aan de effectieve lonen. Nog andere sectoren hebben een mechanisme uitgewerkt waarbij de barema’s geïndexeerd worden en voor de effectieve lonen van dezelfde categorieën hetzelfde nominale bedrag toegekend wordt. Zo blijft het verschil tussen de baremalonen en de effectieve lonen behouden.
Sanctie
Het Sociaal Strafwetboek voorziet dat de werkgever die zich niet gehouden heeft aan de voorgeschreven indexatiemodus, wordt bestraft met een sanctie van niveau 2. De geldboete wordt vermenigvuldigd met het aantal betrokken werknemers. Voor verdere informatie over deze sanctie, raadpleeg onze informatie in de rubriek "Sociale inspectie en sociaal strafrecht federaal" onder het thema "Verplichtingen als werkgever".
[1] Deze vermenigvuldiging met 0,98 is nog een uitvloeisel van de door de regering doorgevoerde indexsprong (van maart 2015 tot april 2016).