Principe
Opdat de werknemer in zijn levensonderhoud en dat van zijn gezin zou kunnen blijven voorzien, heeft de wetgever grenzen gesteld aan de inkomsten waarop een schuldeiser beslag kan leggen of waarvan hij de overdracht kan vragen. Het is dan ook van groot belang om de inkomsten die de werknemer ontvangt, correct te kwalificeren.
Inkomsten uit arbeid
Het loon van de werknemer is gedeeltelijk beschermd tegen beslag en overdracht. De andere inkomsten die uit de arbeidsovereenkomst voortvloeien, zijn dit niet en kunnen dan ook volledig beslagen of overgedragen worden. Het is bijgevolg heel belangrijk om te weten wat er voor de reglementering inzake loonbeslag en loonoverdracht onder het begrip 'loon' verstaan moet worden. Hoe breder de definitie van het loon, hoe minder inkomsten van de werknemer immers volledig in beslag genomen of overgedragen kunnen worden.
Begrip loon
Onder het loon van de werknemer [1] wordt verstaan: alle bedragen uitgekeerd ter uitvoering van een arbeidsovereenkomst, een leerovereenkomst, een statuut of een abonnement.
Met de notie 'loon' wordt niet enkel het eigenlijke loon, eventueel verhoogd met commissies, bedoeld, maar ook de voordelen van alle aard, de fooien, de eindejaarspremie, het enkel en dubbel vakantiegeld en andere premies.
Ook de warranten vallen onder het begrip loon. Warranten vallen onder de wet van 26 maart 1999. Aangezien de loonbeschermingswet enkel de winstparticipaties (verwijzend naar de wet van 22 mei 2001) uitdrukkelijk uitsluit van het begrip loon, kunnen we a contrario redeneren dat de warranten wel onder het begrip loon van de loonbeschermingswet vallen. (zie hierna over de winstparticipaties)
Er moet eveneens rekening gehouden worden met de uitwinningsvergoeding, de beschermingsvergoedingen en de verbrekingsvergoedingen.
De meerderheid van de rechtsleer beschouwt de vergoeding wegens kennelijk onredelijk ontslag als een schadevergoeding en dus als een bedrag dat niet uitgekeerd is in het kader van de arbeidsovereenkomst. Deze vergoeding zal dan ook volledig vatbaar zijn voor beslag of overdracht.
Buiten het begrip loon
Vrijgevigheden (liberaliteiten) zijn uitgesloten uit het begrip loon en zijn dus volledig vatbaar voor beslag en overdracht. Het gaat hier onder meer om:
- Uitzonderlijke vakantievergoedingen
- Huwelijkspremies
- Studiebeurzen
- Uitzonderlijke hulp in geval van een ongeval of ziekte
- Uitzonderlijke premies toegekend naar aanleiding van een feest
- …
In de praktijk gebeurt het echter zelden dat een werkgever een vrijgevigheid uitkeert aan een werknemer wiens loon beslagen is.
Ook de onkostenvergoeding die de werkgever aan de werknemer uitkeert, als terugbetaling van kosten eigen aan de werkgever is geen loon en dus volledig vatbaar voor beslag en overdracht.
Voor de loonbonus (niet-recurrente resultaatsgebonden voordelen) is uitdrukkelijk bepaald dat deze niet als loon beschouwd moet worden en dus is deze volledig vatbaar voor beslag en overdracht.
Ook aanvullingen op socialezekerheidsuitkeringen (extralegale kinderbijslag, waarborg nettoloon bij ziekte of ongeval,…) worden niet als loon beschouwd en zijn aldus volledig vatbaar voor beslag en overdracht.
Winstparticipaties (in de zin van de wet van 22 mei 2001) worden niet als loon beschouwd en zijn dus volledig vatbaar voor beslag en overdracht.
Hoewel de maaltijdcheques niet als loon beschouwd worden wanneer aan de voorwaarden voor de vrijstelling van socialezekerheidsbijdragen en belasting voldaan is, heeft de wetgever uitdrukkelijk bepaald dat deze niet voor beslag vatbaar zijn, zelfs niet door de onderhoudsschuldeiser (artikel 1409 van het Gerechtelijk Wetboek).
Grensgevallen
Op de vraag of bepaalde loonvoordelen (ecocheques, groepsverzekering, vergoeding toegekend in het kader van de welzijnswetgeving, enz.) al dan niet beschermd zijn, is er nog steeds geen eensluidend antwoord. Volgens de ene strekking gaat het hier niet om een som geld die de werknemer in handen krijgt en kan er dus geen beslag op gelegd worden. De andere strekking houdt echter voor dat deze voordelen 'in geld waardeerbaar zijn' en dat ze daarom wel (gedeeltelijk) voor beslag of overdracht vatbaar zijn. Het Hof van Cassatie neigt eerder naar deze laatste strekking. In dat geval moet de waarde van het voordeel bij het nettoloon van de werknemer opgeteld worden om het beschikbaar gedeelte te berekenen.
Opmerking: In geval van betwisting tussen schuldeiser en werknemer over de vraag of bepaalde vergoedingen/voordelen als loon beschouwd moeten worden, dient de werkgever de voor de werknemer minst gunstige berekeningsmethode toe te passen en het betwiste bedrag op een geblokkeerde rekening storten in afwachting van de beslissing van de rechtbank.
Vervangingsinkomsten
Naast het loon zijn ook de vervangingsinkomsten gedeeltelijk vatbaar voor beslag en overdracht:
- Al dan niet provisionele uitkeringen tot onderhoud door de rechter toegewezen
- Uitkeringen die na echtscheiding aan de niet-schuldige echtgenoot worden toegekend
- Pensioenen
- Werkloosheidsuitkeringen en uitkeringen betaald door fondsen voor bestaanszekerheid
- Uitkeringen wegens arbeidsongeschiktheid en invaliditeitsuitkeringen
- Uitkeringen, renten en toelagen wegens arbeidsongeval of beroepsziekte
- Vakantiegeld betaald krachtens de wetgeving betreffende het rust- en overlevingspensioen van de werknemers
- Militievergoedingen
- Uitkeringen toegekend bij loopbaanonderbreking
Komen niet in aanmerking
Zijn in geen enkel geval vatbaar voor beslag of overdracht:
- Gezinsbijslagen
- Wezenpensioenen en -renten
- Tegemoetkomingen aan mindervaliden
- Vergoedingen uitbetaald in het kader van de verzekering tegen arbeidsongevallen die dienen om het slachtoffer van een dergelijk arbeidsongeval door een derde te laten bijstaan
- Het gewaarborgd inkomen voor bejaarden of de inkomensgarantie voor ouderen
- Het leefloon
- Bedragen die als maatschappelijke dienstverlening worden uitbetaald
- Vergoedingen voor medische hulpmiddelen
[1] Personen die tegen loon onder het gezag van een ander persoon arbeid verrichten buiten een arbeidsovereenkomst worden voor deze regelgeving met werknemers gelijkgesteld.