Mag de werkgever zijn werknemers fouilleren om het bestaan van een dringende reden te bewijzen?

In bepaalde gevallen en onder bepaalde voorwaarden.

Het algemeen principe luidt dat de controle van de kledij en/of de persoonlijke goederen van de werknemers verboden is. In afwijking op dit principe mogen de goederen van de werknemers echter gecontroleerd worden bij het verlaten van de onderneming of van de werkplaats indien de controle uitsluitend gericht is op het voorkomen of vaststellen van de ontvreemding van goederen binnen de onderneming of op de werkplaats [1].

Opgelet, controle van kledij en dus fouillering van het lichaam blijven echter verboden.

Toegestane controles

Het kan gaan om:

• Een individuele controle van een welbepaalde werknemer, maar alleen indien er op grond van de gedragingen van de betrokkene, van materiële aanwijzingen of van de omstandigheden, redelijke gronden zijn om te denken dat deze persoon goederen heeft ontvreemd
• Een steekproefsgewijze controle

De FOD Binnenlandse Zaken kan toestemming verlenen om systematische controles uit te voeren. Deze toestemming is altijd tijdelijk [2] en zal alleen worden verleend indien tegelijk aan de volgende voorwaarden is voldaan:

• Het verzoek tot systematische controles gaat uit van de onderneming of dienst waartoe de bewakingsagenten die de controles zullen uitvoeren, behoren
• Er is door middel van een veiligheidsadvies aangetoond dat andere voor de private levenssfeer minder ingrijpende middelen of methodes niet afdoende kunnen bijdragen tot het voorkomen of de vaststelling van diefstal binnen de onderneming
• Er is over de uit te voeren controles een schriftelijk akkoord afgesloten in de ondernemingsraad, en bij ontstentenis, met de vakbondsafvaardiging, en bij ontstentenis, met de werknemers

Na te leven voorwaarden

Ongeacht het type van controle dat de werkgever wil uitvoeren, moeten de volgende voorwaarden tegelijk zijn vervuld:

• De controle mag alleen worden uitgevoerd door een bewakingsonderneming in het kader van zijn activiteit van controle van personen met het oog op het waarborgen van de veiligheid (in al dan niet voor het publiek toegankelijke plaatsen)
• De betrokken werknemers moeten zich vrijwillig onderwerpen aan de controle
• De controle heeft uitsluitend betrekking op de goederen die relevant zijn voor de vaststelling of het voorkomen van diefstal
• De betrokken werknemers worden uiterlijk bij het betreden van de onderneming of de werkplaats in kennis gesteld dat uitgangscontroles kunnen worden uitgevoerd
• De controle wordt uitgevoerd in overeenstemming met de informatie- en toestemmingsvereisten van de collectieve arbeidsovereenkomst nr. 89 die hiertoe is afgesloten in de Nationale Arbeidsraad en wanneer deze collectieve arbeidsovereenkomst niet van toepassing is, uitsluitend mits de werknemer zijn individuele toestemming heeft verleend
• De controle bestaat uitsluitend uit het nazicht van de door de betrokkene vrijwillig voorgelegde goederen die hij op zich of in zijn handbagage draagt of die zich in zijn voertuig bevinden

Wanneer het om een individuele controle gaat, verduidelijkt de wet nog dat de werknemer altijd zijn individuele toestemming moet verlenen.

Verduidelijkingen aangebracht door de CAO nr. 89

Om te vermijden dat de toepassing van de wet tot misbruiken leidt, heeft de Nationale Arbeidsraad een collectieve arbeidsovereenkomst gesloten die de voorwaarden en procedures bepaalt waaronder uitgangscontroles kunnen plaatsvinden [3].

Voorwaarden

De voorwaarden die in deze CAO zijn opgenomen, komen in grote mate overeen met de voorwaarden die de wet oplegt, maar brengen enkele verduidelijkingen aan:

• Uitgangscontroles zijn enkel toegelaten indien zij gericht zijn op het voorkomen of vaststellen van de ontvreemding van goederen in de onderneming of op de werkplaats. Ze hebben dus niet tot doel de arbeidsprestaties van de werknemers te meten of de aanwezigheden van de werknemers te controleren
• De uitgangscontroles mogen niet overmatig zijn. In het bijzonder moet de werkgever eerst de controlemaatregel nemen die het minst inwerkt op de persoonlijke levenssfeer van de werknemer
• Systematische uitgangscontroles zijn alleen mogelijk indien zij gebeuren door middel van elektronische en/of technische detectiesystemen
• Uitgangscontroles uitgevoerd door personen mogen uitsluitend uitgevoerd worden door bewakingsagenten en mogen enkel worden uitgevoerd:
  • bij wijze van steekproef ter voorkoming van diefstal en voor alle werknemers zonder onderscheid
  • indien er redelijke gronden zijn om te denken dat de werknemer goederen heeft ontvreemd, op basis van de gedragingen van de betrokkene, van materiële aanwijzingen of van de omstandigheden
• De uitgangscontrole bestaat uitsluitend uit het nazicht van de door de gecontroleerde werknemer aan de bewakingsagent vrijwillig voorgelegde goederen, die hij op zich draagt of in zijn handbagage draagt of die zich in zijn voertuig bevinden
• De uitgangscontrole mag enkel worden uitgevoerd op goederen die relevant zijn ten aanzien van de doelstelling van het voorkomen en de vaststelling van diefstal

Procedurevoorwaarden

Voorafgaandelijk en bij het opstarten van het controlesysteem [4] moet de werkgever de vereiste informatie verschaffen aan de ondernemingsraad [5]. Deze informatie moet ten minste betrekking hebben op:

• De perimeter van de onderneming of van de werkplaats
• De diefstalrisico's in de onderneming of in de werkplaats
• De maatregelen die werden/worden genomen om die risico's te voorkomen of te verhelpen
• De controlemethodes

Naast de verplichting tot informatie, moet de werkgever de toestemming verkrijgen van de werknemers die gecontroleerd kunnen worden:

• Gaat het om de controle van één of meer werknemers op basis van ernstige vermoedens, dan is de individuele toestemming van de betrokken werknemer(s) altijd vereist
• Gaat het om een systematische controle of een steekproefsgewijze controle, dan volstaat een collectieve toestemming. Dat moet blijken uit de notulen van de ondernemingsraad of van het comité voor preventie en bescherming op het werk betreffende die controles, of als er geen dergelijke organen bestaat, uit de opname in het arbeidsreglement van het recht van controle van de werkgever [6]

Opmerking: de procedure van wijziging van het arbeidsreglement hoeft niet te worden gevolgd bij wijziging van de informatie met betrekking tot de uitgangscontroles en de aanstelling van de bewakingsonderneming die met de controle wordt belast.

Sancties

De werkgever die de bovenstaande voorwaarden en procedures niet naleeft, wordt geacht niet de toestemming te hebben verkregen van zijn werknemers om de controles uit te voeren. In voorkomend geval kunnen de werknemers de controles weigeren zonder hiervoor gesanctioneerd te kunnen worden. De verkregen bewijzen zullen bovendien als onregelmatig worden beschouwd. Ze kunnen dan niet gebruikt worden om een eventuele dringende reden te bewijzen.

De vaststellingen die tegen de werknemer gebruikt kunnen worden, moeten schriftelijk aan de werkgever worden meegedeeld en de werknemer moet er een kopie van kunnen krijgen.

Rechtspraak

Doorzoeken van een kleedkamer

Het Arbeidshof van Brussel heeft hierover een arrest geveld op 5 oktober 2004 [7]. Hierna volgen de meest relevante uittreksels.

"Het doorzoeken van de kleedkamer van een bediende, die was afgesloten met een sleutel die alleen de werkneemster in haar bezit had, vormt een schending van de persoonlijke levenssfeer van die werkneemster. Het gebruik van de sleutel en de toestemming ervoor door de werkgever tonen immers op vaststaande wijze aan dat de werkneemster een privaat en beschermd gebruik kon maken van deze plaats.

Doorzoeken van een kleedkamer kan, naargelang van de omstandigheden, gerechtvaardigd zijn om de werkneemster te controleren, feiten vast te stellen of te bewijzen die een dringende reden kunnen vormen. De uitoefening door de werkgever van zijn gezag en controle zijn immers legitieme doelstellingen. Het doorzoeken van de persoonlijke kleedkamer van de werkneemster door de hiërarchische overste en een collega, terwijl de werkneemster afwezig is (wegens vakantie), ze er niet over werd ingelicht en haar toestemming niet heeft gegeven, is echter een schending van de persoonlijke levenssfeer die overmatig is ten aanzien van de noodwendigheden van de controle van de werkgever. Het doorzoeken van de kleedkamer had op zijn minst kunnen gebeuren in aanwezigheid van de werkneemster. Zo zou zij bijvoorbeeld de gelegenheid hebben gehad om bezwaren te uiten die gerechtvaardigd hadden kunnen blijken of om de verweten fout toe te geven, waardoor het doorzoeken van de kleedkamer nutteloos zou zijn geworden en elke schending van de persoonlijke levenssfeer aldus vermeden had kunnen worden” (eigen vertaling).

Doorzoeken van een persoonlijke tas

De Arbeidsrechtbank van Nijvel heeft in een vonnis van 2 augustus 2002 eveneens beslist dat "het bewijs dat werd verkregen door het doorzoeken van de persoonlijke tas van een werknemer zonder zijn uitdrukkelijke toestemming te hebben gevraagd noch a fortiori te hebben verkregen een onwettig bewijs is en niet in aanmerking kan worden genomen bij de beoordeling van een dringende reden (een vermeende diefstal)". (eigen vertaling)

Uitgangscontrole

Het Arbeidshof van Brussel oordeelde op 21 oktober 2014 dat de weigering van een werknemer om zich te laten controleren geen grond is tot ontslag om dringende reden, wanneer de voorwaarden van artikel 8 van de cao nr. 89 niet werden nageleefd. De controle bij vermoeden van diefstal dient immers te gebeuren na individuele toestemming en door gekwalificeerde bewakingsagenten, anders dient de politie te worden verwittigd.

[1] Het begrip bijzondere lijst waarvan vroeger sprake was, bestaat niet meer, zodat de controles betrekking kunnen hebben op alle goederen en alle ondernemingen.

[2] Ze is hernieuwbaar.

[3] Collectieve arbeidsovereenkomst nr. 89 gesloten binnen de Nationale Arbeidsraad (www.nar.be).

[4] Deze informatie moet de ondernemingsraad toelaten met kennis van zaken over te gaan tot gedachtewisselingen tijdens welke de leden hun adviezen, suggesties of bezwaren zullen kunnen formuleren (artikel 3 de la CAO nr. 9).

[5] Of bij ontstentenis, aan het Comité voor preventie en bescherming op het werk of, bij ontstentenis, aan de vakbondsafvaardiging of bij ontstentenis, aan de werknemers.

[6] Het is ook mogelijk om in dit verband een collectieve arbeidsovereenkomst te sluiten op het niveau van de onderneming.

[7] Dit arrest kan geraadpleegd worden op http://www.juridat.be/.